Zorze, zorzyczki

Tkaczka chmur. Baśń o trzech Zorzach to opowieść o śmierci i próbie oswojenia się ze stratą bliskiej osoby. Katarzyna Jackowska-Enemuo operuje w niej bardzo plastycznym, sugestywnym językiem i z dużą wrażliwością przeprowadza najmłodszych czytelników przez skrajne emocje towarzyszące tej trudnej próbie. Powtórzeniem tego gestu, choć w wymiarze scenicznym, jest spektakl Katarzyny Hory w Śląskim Teatrze Lalki i Aktora „Ateneum”.

„Już nam się opowieść przędzie/ Co ma być, to właśnie będzie/ A co będzie, to ma być/ Już się przędzie losu nić” – huculska melodia otwierająca spektakl w metaforyczny sposób wprowadza nas w sceniczną przypowieść o kruchości i nieprzewidywalności ludzkiego losu. Śpiewają ją trzy Zorze (Katarzyna Prudło, Krystyna Nowińska i Beata Zawiślak), które mają kontrolę nad tym, kiedy rozpoczyna się i kończy życie wszelkich istot. Zorza Poranna przędzie nić, Zorza Południowa dba o to, aby nić zanadto się nie poplątała, zaś Zorza Północna przecina ją w odpowiednim momencie. Zorze mieszkają w Pałacu Słońca, który na scenie przedstawiony jest jako witrażowy zamek, mieniący się różnymi barwami. W te mityczne ramy wpisana zostaje historia rodzeństwa, które bardzo się kocha. Chłopiec jest bardzo odważny, ciekawski i zadziorny, dziewczynka zaś posiada niezwykły talent, jakim obdarzyły ją Zorze – potrafi tak jak one tkać, tworzyć kolorowe kilimy, krajki i chusty. Beztroskie dzieciństwo rodzeństwa przerywa jednak poważna choroba dziewczynki – aby jej pomóc brat musi wykazać się dużą odwagą i zdobyć złoty owoc z ogrodu złego Czarownika.

Przedstawienie Katarzyny Hory charakteryzuje minimalistyczna estetyka. Scenę wypełnia mrok – wiązki światła padają jedynie na te elementy, które w danym momencie mają istotne znaczenie dla akcji: lalki, symboliczne rekwizyty (koło fortuny, łódź ratunkowa, deszczowa chmura, księżycowy mostek), wreszcie większe konstrukcje (zamek-witraż czy las-wycinanka). Koncepcja scenograficzna Jana Głąba opiera się na wielokrotnym wykorzystywaniu w różnych scenach tych samych obiektów, które zmieniają swe funkcje w zależności od sposobu ich usytuowania bądź oświetlenia. Na przykład drewniane pale, które początkowo służą jako miejsce dziecięcych zabaw, podczas wędrówki chłopca stają się przeszkodami. Z kolei kolory dekoracji zmieniają się wraz z kolejnymi etapami podróży chłopca: Rzekę Smutku symbolizuje kolor niebieski, Wściekły Las – czerwony, Otchłań rozpaczy – odcienie szarości. Zarówno barwy, jak i nazwy tych miejsc odsyłają do trudnych stanów emocjonalnych, które towarzyszą stracie bliskich. Dzięki prostym scenicznym znakom alegorie zwarte w książce Jackowskiej-Enemuo – utworze bardzo osobistym i wywiedzionym z własnych, bolesnych doświadczeń autorki – stają się czytelne nawet dla młodszego widza.

W swej inscenizacji Katarzyna Hory nie rezygnuje z tych elementów, które w Tkaczce chmur budzą największy niepokój, a wręcz strach – chodzi o samotną podróż chłopca i jego zmagania z przeciwnościami losu. Kolejne przeszkody to pozornie efekt działań złego Czarownika (Bartosz Socha), który w spektaklu pojawia się pod różnymi postaciami: czarnego ptaszyska, wściekłego psa, olbrzymiego chochoła. W istocie jednak wszystkie lęki i negatywne emocje tkwią w chłopcu i są wynikiem jego osamotnienia. Przywołanie radosnych wspomnień związanych z siostrą pozwala mu pokonać kolejne trudności.

Uwagę najmłodszej widowni przyciągają przede wszystkim lalki głównych bohaterów: Siostrzyczka, animowana przez Urszulę Gołdowską, oraz Braciszek, animowany przez Grzegorza Eckerta. Lalki nie są zbyt duże, dzięki czemu przestrzeń je otaczająca sprawia wrażenie znacznie większej: las stanowiący tło wydaje się naprawdę rozległy, a zamek i jego mieszkanki wręcz monumentalne (Zorze pojawiają się w ogromnych maskach, a ich głosom towarzyszy charakterystyczny pogłos, co podkreśla ich pozaziemski status). To ciekawe zabiegi, które pozwoliły na optyczne poszerzenie niewielkiej sceny Teatru „Ateneum”.

Dużym atutem katowickiego przedstawienia jest warstwa muzyczna – to ona wytwarza poetycki nastrój, a jednocześnie odrealnia przestrzeń. W scenach z Czarownikiem potęguje zaś atmosferę grozy. Prócz muzycznych ilustracji Katarzyny Bem istotną funkcję pełni tu powracająca jako magiczne zaklęcie pieśń Zorze, zorzyczki autorstwa Katarzyny Jackowskiej-Enemuo. To melodia, którą w scenie narodzin Siostrzyczki (tytułowej tkaczki chmur) nucą Zorze i która w dalszej części przedstawienia pozwala dziewczynce prosić o pomoc swe świetliste przyjaciółki („Zorze, zorzyczki/ Siostry, siostrzyczki/ Z poranka, południa, północy/ Prędko przybądźcie/ Nitkę mi prządźcie/ Bo potrzebuję pomocy”). W pewnym sensie organizuje ona strukturę spektaklu: towarzyszy wędrówce chłopca i przynosi ukojenie (dziewczynka śpiewa ją za każdym razem, kiedy brat ma chwile zwątpienia), jest też łącznikiem między Siostrzyczką a Zorzami, do grona których ostatecznie dołącza dziewczynka.

Mimo trudnej, oscylującej wokół bolesnych tematów historii Tkaczka chmur daje też nadzieję i pocieszenie: dość mocno wybrzmiewa tu wiara w istnienie świata pozaziemskiego (choć niedookreślonego). Brak fizycznej obecności ukochanej osoby nie musi oznaczać braku porozumienie duchowego. Mimo rozłąki Braciszek i Siostrzyczka pozostają blisko siebie, ponieważ łączy ich szczególna więź: zabawne wspomnienia, wspólne żarty i wreszcie miłość, której nie jest w stanie przezwyciężyć nawet śmierć. Kiedy dziewczynka rzeczywiście umiera, brat wie już, jak „przepłynąć rzekę smutku, przejść przez wściekły las i przez otchłań rozpaczy”.

25-03-2022